نظام روابط سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه ایران» عنوان گزارشی است که کمیسیون حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها آن را منتشر کرده است. در این گزارش، آمده است روابط سرمایه‌گذاران وظیفه هماهنگ‌سازی امور مالی، ارتباطات، بازاریابی و رعایت قوانین بازار سرمایه را به‌منظور فراهم ساختن امکان ارتباط مؤثر بین شرکت، متخصصان مالی و سایر بخش‌ها بر عهده دارد.
از نظر فعالان بازار سرمایه، روابط سرمایه‌گذاران از یک‌سو به دلیل ارائه اطلاعات کامل از وضعیت درونی شرکت و از سوی دیگر ارائه اطلاعات در خصوص فضای کسب‌وکار آن شرکت به‌عنوان ابزاری برای کاهش سطح ریسک سیستماتیک سرمایه‌گذاری مالی محسوب می‌شود. در حال حاضر روابط سرمایه‌گذاران از ابزاری که در مورد ارزش شرکت اطلاع‌رسانی می‌کند به منبعی برای خلق و افزایش ارزش شرکت تبدیل‌شده است. با توجه به توسعه و گسترش بازار سرمایه، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس باید دارای برنامه‌ای مشخص، مؤثر و پیوسته درزمینهٔ روابط با سرمایه‌گذاران باشند.
در این پژوهش نظام روابط سرمایه‌گذاران، ابعاد و اهداف آن در شرکت‌های فعال در بازار سرمایه معرفی و در پایان برنامه‌ای برای پیاده‌سازی آن در شرکت‌ها ارائه می‌شود.
در حال حاضر، شرکت‌ها در مرحله عرضه اولیه عمومی، از طریق ارائه امیدنامه‌ای که مطابق با الزامات قانونی و سایر مقررات تهیه می‌شود، سهام خود را به سرمایه‌گذاران معرفی و عرضه می‌کنند. پس از پذیرش، بسیاری از شرکت‌ها به‌جز در مواقع برآورده نمودن الزامات افشای اطلاعات مطابق قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های مربوطه، توجه اندکی به برقراری ارتباط با سرمایه‌گذاران دارند.
در اغلب موارد، تنها روش برقراری ارتباط با سرمایه‌گذاران عبارت است از انتشار اطلاعات در سامانه کدال، گزارش فعالیت هیئت‌مدیره به مجمع و برگزاری مجامع عمومی. درصورتی‌که انتشار اطلاعات در کدال شکلی یک‌طرفه دارد و مجامع عمومی نیز اغلب به دلیل حضور کمرنگ سرمایه‌گذاران، محدودیت زمانی و وجود مشکلاتی در شیوه برگزاری و تصمیم‌گیری، از اثربخشی لازم برخوردار نیستند.
در زمانه‌ای که اطلاعات شرکت را می‌توان از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی متعدد به مخاطبان منتقل کرد، شرکت‌هایی که سرمایه‌گذاران را به‌صورتی پیوسته به‌سوی خود جلب نمی‌کنند، به‌مرور زمان قابلیت دیده شدن خود را از دست خواهند داد. سرمایه‌گذاران گزینه‌های بسیاری پیش رو دارند؛ بنابراین، شرکت‌های بورسی و فرابورسی پذیرفته‌شده‌ای که رویه‌ای مشخص، برای توسعه روابط با سرمایه‌گذاران ندارند، به‌تدریج پشتیبانی آن‌ها را از دست می‌دهند. سرانجام نیز این امر به کاهش نقدشوندگی سهام شرکت، ارزش‌گذاری ضعیف و نارضایتی سهامداران منجر می‌شود. سرمایه‌گذارانی که به روشی مناسب از اطلاعات شرکت آگاه نمی‌شوند، می‌توانند به‌آسانی به سرمایه‌گذاران ناراضی تبدیل شوند؛ همچنین محدود شدن ملاقات با سرمایه‌گذاران به برگزاری مجامع عمومی نیز نمی‌تواند ارتباطی سازنده و مؤثر بین شرکت و سرمایه‌گذاران ایجاد کند.
بنابراین، برای هریک از شرکت‌های پذیرفته‌شده، مدیریت انتظارات سرمایه‌گذاران از طریق استقرار و به‌کارگیری رویه‌ای اثربخش و پویا که آن را نظام روابط سرمایه‌گذاران می‌نامند، امری حیاتی است.
شرکت‌ها می‌توانند با فراهم کردن اطلاعات و تحلیل‌های مناسب، به سرمایه‌گذاران برای شناخت کامل شرکت و راهبردهای آن کمک کنند و از این طریق در راستای رسیدن به ارزش منصفانه بازار برای اوراق بهادار شرکت، برخورداری از پشتیبانی‌ها و حمایت‌های سرمایه‌گذاران و نهایتاً ایجاد فضایی از نظرات مساعد کمک کنند. نتیجه این فرآیند، داشتن سهامداران وفاداری است که شرکت‌ها را قادر می‌سازند تا مدیریت منابع خود را با اعتماد و اطمینان بیشتری انجام دهند. این امر نهایتاً در تقاضا برای سهام شرکت و قیمت آن متجلی خواهد شد.
ضرورت و اهمیت توجه به‌نظام روابط سرمایه‌گذاران
یکی از ابزارهای مؤثر برای جریان بهتر اطلاعات، افزایش شفافیت اطلاعاتی، معرفی نقشه راه شرکت، اطلاع‌رسانی در خصوص سیاست‌های حاکمیت شرکتی و حضور در عرصه عمومی برای شرکت‌های فعال در بازار سرمایه استقرار نظام روابط سرمایه‌گذاران است. در برخی از بورس‌ها شرکت‌های پذیرفته‌شده ملزم به ایجاد مدیریت یا واحد روابط سرمایه‌گذاران هستند تا به روشی هدفمند اطلاعات مناسب را از کانال‌های مختلف مانند گزارش‌های ادواری یا سالانه، تشکیل کنفرانس‌های خبری، گزارش‌های مدیریت و جلسات معارفه و بازدید از شرکت، به سرمایه‌گذاران فعلی و بالقوه ارائه کنند و از طریق برقراری ارتباط مناسب با فعالان بازار بر شفافیت اطلاعاتی شرکت بیفزایند. وجود یک برنامه قوی و یکپارچه برای روابط با سرمایه‌گذاران بر نگرش فعالان بازار سرمایه در خصوص شرکت و ارزش یک شرکت تأثیر زیادی دارد.
بدون تردید جریان قوی اطلاعات بین شرکت و بازار سرمایه می‌تواند ریسک موردنظر سرمایه‌گذاران را کاهش دهد و کاهش ریسک مورد تصور به معنی کاهش یافتن هزینه سرمایه است.
از منظر حاکمیت شرکتی نیز نظام روابط سرمایه‌گذاران ابزاری است که از طریق آن تلاش‌های صورت گرفته در زمینهٔ حاکمیت شرکتی به ذینفعان اطلاع‌رسانی می‌شود. در قالب نظریه ذینفعان حاکمیت شرکتی را می‌توان به‌صورت شبکه‌ای از روابط در نظر گرفت که نه تنها میان شرکت و سهامداران بلکه میان شرکت و تعداد زیادی از ذینفعان از جمله کارکنان، مشتریان، فروشندگان و دارندگان اوراق بدهی وجود دارد. ازاین‌رو پیاده‌سازی یک نظام منسجم که یکی از وظایف آن اطلاع‌رسانی درزمینهٔ سیاست‌های حاکمیت شرکتی و پایداری شرکتی و آثار ناشی از اجرای آن‌هاست ضروری است.
بر اساس تصمیماتی که در دستور کار سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گرفته، یکی از اهداف این سازمان تبدیل گزارش پیش‌بینی درآمد هر سهم به گزارش تجزیه‌وتحلیل مدیریت بر اساس استانداردهای بین‌المللی است. پیش‌بینی سودآوری آتی شرکت‌ها یکی از مواردی است که سرمایه‌گذاران در تصمیمات مربوط به دادوستد سهام از آن استفاده می‌کنند و در ارزش‌گذاری سهام مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ موضوعی که هم می‌تواند فرصت و هم تهدید محسوب شود. از این‌رو بر اساس اعلام مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار، این سازمان در نظر دارد با انجام اصلاحاتی در برخی از مقررات و دستورالعمل‌ها، گزارش تجزیه‌وتحلیل مدیریت را که به‌صورت سه‌ماهه به همراه صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای ناشر منتشر خواهد شد، جایگزین گزارش پیش‌بینی درآمد هر سهم نماید.
چیستی روابط با سرمایه‌گذاران
روابط سرمایه‌گذاران این‌گونه تعریف شده است: یکی از مسئولیت‌های مدیریت راهبردی که انجمن ملی روابط سرمایه‌گذار آمریکا به آن اشاره کرده، وظیفه هماهنگ‌سازی امور مالی، ارتباطات، بازاریابی و رعایت قوانین بازار سرمایه را به‌منظور فراهم ساختن امکان ارتباط مؤثر بین شرکت، متخصصان مالی و سایر بخش‌ها است که هدف نهایی آن نیز کمک به دستیابی به ارزش منصفانه اوراق بهادار است. برای روابط با سرمایه‌گذاران تخصص در هر دو حوزه کسب‌وکار و ارتباطات لازم است. استقرار نظام روابط سرمایه‌گذاران ممکن است به‌عنوان بخشی از سیاست‌های شرکت برای خوش‌نامی و حسن شهرت مطرح شود؛ اما به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های برندسازی یا تبلیغاتی که معمولاً از وظایف روابط عمومی است به‌حساب نمی‌آید. درواقع روابط سرمایه‌گذاران به انتشار منصفانه اطلاعات بنیادی شرکت می‌پردازد و بسیار متفاوت از بازاریابی یا تبلیغ برند، نام و تصویر شرکت است.
چالش و دغدغه اصلی روابط با سرمایه‌گذاران تضمین منافع سرمایه‌گذاران از طریق ارائه و انتشار اثربخش اطلاعات، به شیوهای روشن و به هنگام است. امروزه، سهامداران نسبت به حقوق خود بسیار آگاه شده‌اند و نسبت به گذشته از دانش و تخصص بیشتری برخوردارند، ازاین‌رو شرکت‌ها نیز باید از این واقعیت آگاه باشند و مطابق آن با سرمایه‌گذاران خود رفتار کنند.
اقدامات اصلی و عملی واحد روابط سرمایه‌گذاران هر شرکتی را در چهار حوزه کلیدی می‌توان دسته‌بندی کرد:
افشا و گزارشگری مالی، معرفی چشم‌انداز و نقشه راه شرکت، اطلاع‌رسانی در خصوص سیاست‌های حاکمیت شرکتی و حضور در عرصه عمومی.
روابط سرمایه‌گذاران، گزارشگری مالی و بازار سرمایه
عصر جدید روابط سرمایه‌گذاران پس از ورشکستگی انرون آغاز شد. بازسازی و توسعه نظام روابط سرمایه‌گذاران به‌عنوان یکی از نتایج بحران انرون مطرح می‌شود. البته ورشکستگی انرون آغاز تغییرات در روابط سرمایه‌گذاران نبود بلکه به این تغییرات که در حال حاضر با سرعت کمتری در حال وقوع است شتاب بیشتری بخشید. وظیفه به دست آوردن مجدد اعتماد در بازارهای مالی پس از داستان انرون، به واحد روابط سرمایه‌گذاران محول گردید. از سوی دیگر شرکت‌های آمریکایی نیز به دلیل قوانین قوی‌تر و محدودکننده‌تر و همچنین فشار بازار، سبک ارتباطی خود را تغییر دادند. یکی از اولین نتایج این اتفاقات شکل‌گیری ارتباط فعال و دوجانبه با همه ذینفعان بود. به عبارتی روابط سرمایه‌گذاران به ابزاری برای تعادل و تثبیت جایگاه شرکت در بازار سرمایه تبدیل گردید.
ازنظر فعالان بازار سرمایه، روابط سرمایه‌گذاران از یک‌سو به دلیل ارائه اطلاعات کاملی از وضعیت درونی شرکت و از سوی دیگر ارائه اطلاعات در خصوص فضای کسب‌وکار آن شرکت به‌عنوان ابزاری برای کاهش سطح ریسک سیستماتیک سرمایه‌گذاری مالی محسوب می‌شود. همچنین روابط سرمایه‌گذاران روشی برای اطلاع‌رسانی فعال و پویا در مورد ارزش فعلی شرکت و چشم‌انداز آن است و به یک دارایی غیرمالی که برای شرکت ایجاد ارزش می‌کند تبدیل‌شده است، ازاین‌رو می‌توان گفت که روابط سرمایه‌گذاران از ابزاری که در مورد ارزش شرکت اطلاع‌رسانی می‌کند به منبعی برای خلق و افزایش ارزش شرکت تبدیل‌شده است.
انتظارات از واحد روابط سرمایه‌گذاران
جلب حمایت‌های بلندمدت سرمایه‌گذاران نهادی؛ جلب رضایت سرمایه‌گذاران حقیقی؛ مدیریت روابط با تحلیلگران و ارتباط با رسانه‌ها.
واحد روابط سرمایه‌گذاران در عمل
برای پیاده‌سازی نظام روابط سرمایه‌گذاران می‌بایست نسبت به ایجاد واحد روابط سرمایه‌گذاران در شرکت اقدام نمود. در برخی موارد ممکن است شرکت، وظایف روابط سرمایه‌گذاران را مشخص و آن‌ها را برای اجرا به واحد روابط عمومی محول کند. ولی در بلندمدت بهتر است برای ایجاد ارتباط اثربخش و کارا با ذینفعان واحد روابط سرمایه‌گذاران تشکیل شود. واحد روابط سرمایه‌گذاران، واحدی است که از طریق آن شرکت باهدف انعکاس دقیق امور و عملکرد مالی خود، ارتباطی دوسویه و اثربخش با مخاطبان برقرار می‌کند. مخاطبان شرکت را می‌توان به دودسته مخاطبان اصلی و سایر مخاطبان تقسیم‌بندی نمود. مخاطبان اصلی شامل سهامداران شرکت، سرمایه‌گذاران بالقوه، تحلیلگران مالی، رسانه‌ها، سازمان بورس و اوراق بهادار و سایر نهادهای ناظر مربوطه خواهند بود و سایر مخاطبان نیز کارکنان، اعتباردهندگان، تولیدکنندگان، عرضه‌کنندگان، بانک‌ها، وام‌دهندگان، نهادهای قانون‌گذار، سایر ذینفعان و جامعه در معنای گسترده آن را شامل می‌شود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
وجود یک برنامه قوی و یکپارچه برای روابط با سرمایه‌گذاران بر نگرش فعالان بازار سرمایه در خصوص شرکت و ارزش یک شرکت تأثیر زیادی دارد. بدون تردید جریان قوی اطلاعات بین شرکت و بازار سرمایه می‌تواند ریسک موردنظر سرمایه‌گذاران را کاهش دهد. درواقع کاهش ریسک با توجه به اینکه یکی از ابزارهای مؤثر برای جریان بهتر اطلاعات، مورد تصور به معنی کاهش یافتن هزینه سرمایه است و افزایش شفافیت اطلاعاتی استقرار نظام روابط سرمایه‌گذاران است، در برخی از بورس‌ها شرکت‌های پذیرفته‌شده ملزم به ایجاد مدیریت یا واحد روابط سرمایه‌گذاران هستند تا به روشی هدفمند اطلاعات مناسب را از کانال‌های مختلف مانند گزارش‌های ادواری یا سالانه، نشست با سرمایه‌گذاران، تشکیل کنفرانس‌های خبری، گزارش‌های مدیریت و جلسات معارفه و بازدید از شرکت، به سرمایه‌گذاران نشست با تحلیلگران فعلی و بالقوه ارائه کنند و از طریق برقراری ارتباط مناسب با فعالان بازار بر شفافیت اطلاعاتی شرکت بیفزایند.
در کشور ما هنوز دستورالعملی برای استقرار نظام روابط سرمایه‌گذاران تدوین‌نشده است. با توجه به اینکه یکی از ابزارهای جلب اعتماد عمومی و توسعه بازار سرمایه، استقرار نظام روابط سرمایه‌گذاران است، متولیان بازار سرمایه بایستی در این خصوص اقدامات مناسبی انجام دهند.
در این پژوهش پس از معرفی نظام روابط سرمایه‌گذاران و ابعاد و اهداف آن، برنامه‌ای برای پیاده‌سازی و استقرار خلاصه‌ای از نظام روابط سرمایه‌گذاران ارائه شد. در این برنامه به‌منظور ارزیابی عملکرد و دریافت بازخورد از مخاطبان، چک‌لیست ارزیابی و گزارش دهی فعالیت واحد روابط سرمایه‌گذاران در نظر گرفته‌شده است تا شرکت با سنجش عملکرد این واحد در جهت بهبود مستمر فعالیت آن گام بردارد