وبسایت رسمی اتاق بازرگانی ایران و کره جنوبی

الف– دوره ۱۹۵۹-۱۹۴۵ سیاست جایگزینی واردات و جذب کمک های خارجی:

عمده­ترین نکاتی که می­توان در این دوره به آن اشاره نمود آن است که کمک­های خارجی یکی از منابع اصلی تامین مالی دولت و فعالیت­های اقتصادی را تشکیل می‌داد. تاسیس آژانس بازسازی کره توسط سازمان ملل متحد در سال ۱۹۵۰ از نقاط عطف این مقطع زمانی است. ارز دولتی به­طور عمده (۷۳‌درصد) از طریق اخذ کمک­های خارجی تامین می­شد، ۷درصد توسط وام و ۲۰ درصد از سایر منابع فراهم می­آمد. صنایع فرآوری سبک با کمک­های خارجی جذب شده در حوزه کالاهای مصرفی با تاکید بر صنایع آرد، شکر، پنبه­بافی، سیمان و کود شیمیایی راه­اندازی شد. در این دوره لزوم اتخاذ راهبرد جایگزینی واردات با هدف حمایت از صنایع مصرفی و منابع ارزی مطرح گردید. کسری تراز تجاری در این دوره زمانی به دلیل افزایش واردات ماشین­ آلات شدت یافت و در نهایت می­توان متذکر شد که طی این دوره تعرفه­های بالا و سهمیه بندی واردات توسط دولت اعمال می­گردید.

ب – دوره ۱۹۷۲-۱۹۶۱ توسعه صنایع سبک صادرات محور از طریق اعمال سیاست توسعه صادرات:

در این دوره قوانینی از قبیل قانون توسعه صادرات، قانون آژانس توسعه تجارت کره، قانون توسعه صادرات صنایع پیچیده، قانون تجارت، قانون بیمه صادرات و قانون بانک صادرات – واردات کره با هدف توسعه صادرات به تصویب رسید. همچنین ابزارهای اصلی سیاستگذاری مشتمل بر ابزارهای مالیات و سرمایه­گذاری، فرآیندهای گمرکی، بازپرداخت عوارض گمرکی برای واردات مواد خام، اعطای امتیازات مالی برای صادرات مناطق صنعتی، نرخ­های بهره ترجیحی و امکان گشایش L/C محلی جهت حصول اطمینان از عرضه کالاهای اولیه و واسطه­ای و در نهایت اقدامات ترجیحی برای کنترل نرخ ارز بودند. صنایع کلیدی این دوره منسوجات، کلاه­گیس، چوب، کفش، سیمان، فولاد و ماشین ­آلات بودند. توسعه پارک­های صنعتی صادراتی و توسعه مجتمع­های صنعتی اولسان از جمله اولویت­های اصلی برنامه­های توسعه صنایع به شمار می­روند.

ج – دوره زمانی ۱۹۷۹-۱۹۷۳:

توسعه صنایع سنگین و شیمیایی صادرات­گرا در این دوره وابستگی صنایع صادراتی کاربر به مواد و کالاهای تولید شده به وسیله صنایع سنگین و شیمیایی تشدید شد. این رشد تقاضا برای واردات، به گسترش سریع کسری تراز تجاری منجر گردید. جایگزینی واردات صنایع شیمیایی و سنگین با محدودیت بازار داخلی مواجه شدند و لذا اتخاذ رویکرد توسعه صادرات در این صنایع امری ضروری می­نمود. صنایع کلیدی این دوره پتروشیمی، فولاد، ماشین آلات و صنایع موتوری بودند و راه­اندازی مناطق آزاد صادراتی، راه­اندازی مجتمع صنعتی جنوب شرق و تعیین مناطق ویژه توسعه صنایع محلی از عمده­ترین رویکردهای صنعتی طی این مقطع زمانی بود. همچنین، سیاست­های آمایشی از قبیل راه­اندازی پارک­های صنعتی بزرگ (به ویژه در حوزه صنایع سنگین و شیمیایی) و راه­اندازی منطقه متروپل سئول سرلوحه کار دولت قرار داشتند.

د- دوره ۱۹۸۷-۱۹۸۰ عقلایی­کردن صنایع:

در این دوره مشکلاتی به سبب مداخله دولت ایجاد گردید. مداخله و حمایت گسترده دولت در صنایع شیمیایی و سنگین رشد ناهمگون سرمایه­گذاری را سبب گردید، به­گونه­ای­که کارآفرینان بخش خصوصی بدون ارزیابی دقیق از دورنمای کسب و کار، منحصرا با هدف بهره­جویی از حمایت دولت به این صنایع روی آوردند. استقراض و سرمایه­گذاری عظیم در صنایع پربازده موجب تشدید وخامت وضعیت مالی بسیاری از بنگاه­ها گردید.

از طرف دیگر در عرصه بین­المللی نیزتغییراتی حادث شد. صنایع سنگین و شیمیایی به دلیل غفلت از شوک نفتی دهه ۷۰ و متعاقبا رکود اقتصاد جهانی، در تامین مایحتاج انرژی خود با تنگناهای متعددی روبرو شدند. عدم برخورداری از منابع انرژی بومی نیز به تشدید این روند منجر گردید. صنایع عمده این بازه زمانی، صنایع نیمه­رسانه، الکترونیک و موتورها بودند. راه­اندازی پارک­های کشاورزی و صنعتی در دستور کار قرار گرفتند و بر راه­اندازی این پارک­ها در مناطق کمتر توسعه­یافته تاکید ویژه­ای صورت پذیرفت. به سبب شروع انتقادها به شکست سیاست­های دولت در این دوره، اعمال تغییر به موقع سیاست­های دولتی درحوزه صنایع سنگین و شیمیایی سبب شد تا صنایع این کشور از بحران عمیق اقتصاد جهانی نجات­یافته و به رشد خود ادامه دهند. مداخلات وسیع دولت و همچنین حاکمیت یا دولت مستبد به بروز فساد و تمرکزگرایی در اقتصاد این کشور منجر شد.

ه- دوره ۱۹۹۰-۱۹۸۷ توسعه صنایع با فناوری بالا:

اهم قوانینی که در این دوره زمانی به تصویب رسیدند قانون آمایش صنعتی، قانون توزیع صنایع، قانون کنترل میزان بهره برداری از زمین­های موجود، قانون موارد ویژه حمایت از مجتمع­های فنی و صنعتی و قانون موارد خاص بودند. سیاست هایی در راستای تمرکز بر فعالیت­های بخش خصوصی در نیمه اول این دوره اجرا شد و در نیمه دوم بازنگری­هایی در صنایع مطابق با دستورالعمل صندوق بین­المللی پول به انجام رسید. این برهه زمانی به عنوان مرحله شتاب توسعه صنعتی کره مطرح می شود که در آن صنایع کلیدی از قبیل نرم­افزار با تاکید بر خدمات، صنایع نیمه رساناها و طرح­های اتوماسیون محور فعالیت­های صنعتی کشور بود.

ارتقای فضای کسب و کار، توسعه پارک­های فناوری، از جمله اهداف اصلی کشور در حوزه صنعت کشور بود. تنوع بخشی به انواع مناطق، تسهیل قوانین و مقررات مناطق، تغییر نام پارک­های صنعتی و تسهیل رویه­های توسعه از جمله اصلی ترین سیاست­های آمایشی طی این دوره زمانی قلمداد می­شود.

و- سیاست­های دهه ۲۰۰۰ تنوع آمایش صنعتی:

طی این دهه صنایع کلیدی کره را صنایع ICT، زیستی و صنعت بازی تشکیل می­دادند. سیاست­های اعمال شده در بخش صنعت عمدتا پیرامون ارتقای صنایع دانش بنیان و صنایع آتی، تبدیل شدن به اقتصادی مبتنی بر نوآوری و توسعه متوازن بخش­های مختلف متمرکز بود. این دهه مرحله رشد و بسط توسعه صنعتی قلمداد می­شود که طی آن پارک­های صنعتی­های-تک، پارک­های صنعتی فرهنگی، مناطق سرمایه­گذاری خارجی و زیست­پارک­ها و پارک­های های– تک در آن رشد قابل توجهی یافتند. قانون تجدیدنظر در توزیع صنایع، قانون ارتقای صنایع فرهنگی، قانون برنامه­ریزی و بهره­برداری از زمین­های کشور اصلی­ترین خوشه­های تخصصی، حمایت از اقتصاد دانش­بنیان و خوشه­سازی و بهبود رقابت­پذیری پارک­های موجود به مرحله اجرا درآمد.

۲- نقش دولت:

دهه ۱۹۶۰ توسعه صنایع سبک صادرات­گرا: دولت در این دوره با تصویب قوانین تسهیل گر صادرات، حمایت از صادرات با ابزارهای مالیات مستقیم و اعطای امتیازات گمرکی و حمایت­های مالی و نیز توسعه پارک­های صنعتی صادراتی به فرآیند توسعه صنعتی و تجاری این کشور کمک نمود.

دهه ۱۹۷۰  توسعه HCIها با رویکرد صادراتی: در این دوره دولت با تصویب قوانینی با تمرکز بر توسعه صادرات HCIها، توسعه صنایع محلی، ارتقای توسعه مجتمع های صنعتی و در نهایت راه­اندازی و تاسیس مناطق آزاد صادراتی فرآیند و توسعه صنعتی این کشور را ارتقا بخشید.

دهه ۱۹۸۰ تعدیل ساختار صنعتی: طی این دهه دولت با تعدیل صنایع سنگین و شیمیایی، راه­اندازی پارک­های کشاورزی و صنعتی و راه­اندازی صنایع فناورانه در این زمینه نقش آفرینی نمود.

دهه ۱۹۹۰ شتاب توسعه صنعتی: طی این دهه تجدید ساختار صنایع طبق دستورالعمل صندوق بین­المللی پول انجام شد. فضای کسب و کار ارتقا یافت و پارک­های فناوری توسعه قابل توجهی را تجربه نمود. از طرف دیگر، رویه­های توسعه تسهیل شد و قوانین آمایشی مورد بازبینی و تجدیدنظر قرار گرفت.

دهه ۲۰۰۰ تنوع آمایش صنعتی: طی این دهه صنایع دانش بنیان و های –تک به عنوان محورهای توسعه صنعتی مورد توجهی قرار گرفتند و تلاش نمود در بخش های مختلف زنجیره ارزش توسعه متوازنی ایجاد نماید. ایجاد خوشه­های تخصصی و جذب سرمایه­گذاری خارجی به مناطق ویژه نیز در دستورکار دولت قرار گرفت. براین اساس می­توان اقدامات دولتی در فرآیند توسعه صنعتی کره‌جنوبی را به­شرح ذیل خلاصه نمود: حمایت­های تعرفه­ای و مالی از بنگاه­های اقتصادی به ویژه بزرگ مقیاس،‌ سرمایه­گذاری در بنگاه­های ناکارآی بخش خصوصی بازسازی و فروش آنها، کنترل و تخصیص ارز به واردات نهاده­های صنعتی پیشرو و‌ کنترل و هدایت سرمایه­گذاری خارجی به بخش­های کلیدی.

۳-الگوی تعاملی (دولت/بخش خصوصی): طی دهه ۶۰ تا اواسط دهه ۱۹۷۰، سیاست دولت بر پایه توسعه صادرات و انتخاب برنده بود و از سوی دیگر، بنگاه ها استراتژی سودبردن از نیروی کار ارزان، بهره­گیری از صرفه های مقیاس و ارتقای میزان صادرات را تعقیب می­نمودند. صنایع کلیدی طی این دوره منسوجات، کفش، پوشاک و صنایع الکترونیک بود.

از اواسط دهه ۱۹۷۰ تا اواخر این دهه، استراتژی بخش خصوصی عمدتا تنوع بخشی به صادرات بود و دولت نیز اعطای مشوق­هایی برای صنایع سنگین و شیمیایی را دنبال می­نمود. صنایع کلیدی این دوره فولاد، اتومبیل و کشتی­سازی بودند که با صنایع غالب دهه قبل، تفاوت ماهوی داشتند.

در دهه ۱۹۸۰، استراتژی توجه بیشتر به تقاضای داخلی و تنوع­بخشی محصولات را دنبال می­نمودند و دولت نیز سیاست تعدیل صنایع سنگین و شیمیایی و ارایه راهکار برای صنایع افول یافته را تعقیب می­کرد. ماشین­آلات، قطعات های-تک و محصولات واسطه­ای صنایع کلیدی این دوره بودند.

در دهه ۱۹۹۰ سیاست اصلی دولت در حوزه تخصص گرایی، کاهش قدرت اقتصادی مجتمع­های صنعتی متمرکز بود و بنگاه­ها نیز از استراتژی بازیابی مجدد مقررات­زدایی و استقلال از دولت تبعیت می­کردند. صنایع های تک، تحقیق و توسعه و نرم افزار اصلی ترین صنایع در این دهه به­شمار می­رفتند.

طی دهه ۲۰۰۰ بنگاه­ها در صدد هموار نمودن کسب و کارها بودند و دولت نیز از اتخاذ یک برنامه قاطعانه برای بازسازی مجدد شرکت­ها حمایت می نمود. صنایع ICT، نرم افزار و خدمات اصلی ترین صنایع کره­جنوبی این دهه بشمار می روند.

۴- صنایع هدف­گذاری شده:  این صنایع در سه مقطع زمانی ۲۰۰۰، ۲۰۱۰ و پیش­بینی برای ۲۰۲۰ مورد توجه قرار می­گیرد. صنعت کشتی­سازی کره­جنوبی در هر سه مقطع جایگاه اول جهانی را براساس سهم از بازار در اختیار داشته و خواهد داشت. در زمینه تولید تلویزیون دیجیتال در سال ۲۰۱۰ جایگاه اول جهانی را در اختیار داشته و این شرایط را تا سال ۲۰۲۰ حفظ خواهد نمود. در زمینه تولید صفحات نمایشگر که در سال ۲۰۰۰ جایگاه دوم جهانی را دارا بوده، موفق شده از سال ۲۰۱۰ به جایگاه نخست ارتقا یابد و پیش­بینی می­شود تا سال ۲۰۲۰ نیز این جایگاه را حفظ نماید.

در حوزه صنایع پتروشیمی که در سال ۲۰۰۰ جایگاه چهارم را داشته در سال ۲۰۱۰ به جایگاه پنجم جهانی تنزل یافته و پیش­بینی می شود به­دلیل تغییراتی که بر بازار نفت حادث می­شود این موفقیت تا سال ۲۰۲۰ به جایگاه ششم کاهش یابد.

در زمینه تولید اتومبیل این کشور از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ جایگاه پنجم را دارا بوده ولی پیش­بینی می­شود تا سال ۲۰۲۰ این جایگاه به چهارم ارتقا یابد.

در تولید آهن و فولاد از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ جایگاه ششم را دارا بوده و همین شرایط تا سال ۲۰۲۰ حفظ می­شود. از طرف دیگر، در زمینه تولید تجهیزات ارتباطی که در سال ۲۰۰۰ براساس سهم بازار جایگاه پنجم را دارا بوده، تا سال ۲۰۱۰ به جایگاه دوم جهانی می­رسد و پیش­بینی­ها حاکی از آن است که این جایگاه تا سال ۲۰۲۰ به جایگاه نخست جهانی ارتقا یابد.

در تولید نیمه­رساناها که در سال­های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ جایگاه سوم را دارا بوده با برنامه­ریزی های بعمل آمده تا سال ۲۰۲۰ به جایگاه دوم ارتقا می یابد.

در زمینه تولید صنایع الکترونیک رشد شایان توجهی را شاهد هستیم و از جایگاه دوازدهم جهانی در سال ۲۰۰۰ به هشتم در سال ۲۰۱۰ و ششم در سال ۲۰۲۰ ارتقا می­یابد. در حوزه تولید هواپیما نیز چنین رشد سریع قابل ملاحظه است که این کشور از جایگاه بیستم به چهاردهم و سپس هفتم در سال­های ۲۰۰۰، ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ می­رسد.

در پایان به­عنوان جمع­بندی می­توان نکات زیر را خاطرنشان نمود:

این کشور از سالهای دهه ۱۹۶۰ با الگوهای مبتنی بر جایگزینی واردات (با هدف توسعه صادرات) و با اتکا به بازارهای صادراتی آغاز نمود و در ادامه با یک چرخش سیاستی در دهه ۷۰ از سیاست­های توسعه صادراتی بهره­گیری نمود. این کشور با الگوبرداری از تجربه ژاپن به تاسیس شرکت­های بزرگ جائبول روی آورد و سعی نمود که به الگوهای ساخت داخل عمق ببخشد. در ادامه در دهه ۱۹۹۰ این کشور به­عنوان یک سرشاخه در قاره آسیا مطرح شد که از مرحله OEM (ساخت) و ODM (طراحی) عبور نموده و به  مرحله OBM (خلق برند) رسیده است. این کشور در تشکیل زنجیره­های ارزش و تخصصی­سازی عمودی (VSI) یکی از نمونه­های موفق آسیایی است که توانسته به زنجیره ارزش جهانی متصل گردد و پیمانکارانی دائمی برای حوزه­های موردنظر خود بیابد.

منبع:جهان اقتصاد